ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΕΒ. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ

ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΚΑΙ ΑΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ κ. ΕΥΓΕΝΙΟΥ

ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ «ΡΕΚΒΙΕΜ ΓΙΑ 964 ΨΥΧΕΣ»

ΤΟΥ ΡΕΘΥΜΝΙΟΥ ΜΟΥΣΙΚΟΣΥΝΘΕΤΗ

ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΥΜΕΝΤΑΚΗ

   Ἕνα ἀκόμη σκαλοπάτι ἀπόψε, στή σκάλα πού μᾶς ἀνεβάζει στό μεγάλο ἑορτασμό. Ἕνα πλατύσκαλο γιά νά σταθοῦμε, νά κυττάξομε ψηλά, νά δοῦμε πίσω, νά δυναμώσομε γιά νά κινήσομε μπροστά. Γιά νά τιμήσομε, νά ἀγαπήσομε, νά μιμηθοῦμε. Ἀφοῦ τό Ἀρκάδι εἶναι ἀγάπη, εἶναι φῶς, εἶναι ἀνάσα καί τρόπος ζωῆς, εἶναι ἐλπίδα, εἶναι ἀλήθεια, εἶναι ἐλευθερία, εἶναι θάρρος, εἶναι ἦθος, εἶναι τόλμη, εἶναι ἀνδρεία, εἶναι ἀποφασιστικότητα, εἶναι τό «ἐμεῖς» στό ὁποῖο ἔσμιξε τό «ἐγώ» του καθένας καί καταξιώθηκε. Καί ἔγινε τελικά ἔργο συμφωνικό.

   Εὐχαριστῶ ἀπό καρδιᾶς γι᾿ αὐτό πού γίνεται ἀπόψε ὅλους τούς συντελεστές του, ἀπό τόν τελευταῖο ἴσαμε τόν πρῶτο, πού φανερώνουν αὐτό τό πνεῦμα καί καταθέτουν τήν ὑπέροχη συμβολή τους σέ ὅσα γίνονται ἐφέτος γιά τά 150 χρόνια ἀπό τότε, ἀπό τό Ὁλοκαύτωμα.

   Εὐχαριστῶ τόν Δῆμο, τόν κ. Δήμαρχο καί τούς συνεργάτες του, γιά ὅσα κάνουν καί ἰδιαίτερα γιά ἀπόψε.

   Εὐχαριστῶ τήν ΕΡΤ πού μνημειώνει αὐτό τό γεγονός γιά νά τό ἀναμεταδίδει, συνεχίζοντας τήν ἀλληλοδιδακτική πού μᾶς κράτησε ζωντανή τήν παιδεία μας καί ἀδούλωτο τό φρόνημά μας.

   Εὐχαριστῶ, τέλος, τόν καλό φίλο, τό Γιῶργο Κουμεντάκη, γι᾿ αὐτό πού μᾶς χαρίζει, γιά τό «Ρέκβιεμ», τήν μνημοσύνη μέ τόν δικό του τρόπο τῶν 964 ψυχῶν τῆς Ἀρκαδικῆς Ἐθελοθυσίας.

   Εὐχαριστῶ πού ἀπόψε προστίθενται ἀπό ἐκεῖνον μερικές ἀκόμη ἀράδες στήν αἰώνια ὠδή τῆς Ρωμηοσύνης.

   Νά ᾿ναι καλά, νά τόν καμαρώνομε· τό δικό μας παιδί πού μᾶς κάνει ὑπερήφανους.

   Κλείνοντας, θά ἤθελα νά προσφέρω στόν κ. Συμεωνίδη ἕνα ἀντίγραφο πίνακα τοῦ Ἀρκαδίου καί στόν Γιῶργο ἕνα ἀντγραφο ἔργου πού γράφτηκε γιά τό Ἀρκάδι ἀπό τόν Παριζίνι τό 1873 καί τοῦ ὁποίου ἡ πρωτότυπη ἔκδοση φυλάσσεται στό Μοναστήρι.

   Μέ τήν εὐχή στά διακόσια χρόνια ὁ διάδοχός μας Ἐπίσκοπος νά προσφέρει σέ κάποιον ἄλλο Κουμεντάκη, πού θά ἀναδείξει τό Ρέθυμνο, τό δικό του ἔργο.

ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΟΥΜΕΝΤΑΚΗ

«ΡΕΚΒΙΕΜ ΓΙΑ 964 ΨΥΧΕΣ»

ΑΠΟ ΤΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ ΤΗΣ ΕΡΤ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ

ΑΠΟ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΟΥ ΑΡΚΑΔΙΟΥ

Του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη

ret-anadromes.blogspot.gr

   Ήταν μια συναυλία αφιερωμένη στην επέτειο των 150 χρόνων από το Ολοκαύτωμα της Ι. Μ. του Αρκαδίου, από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα και την ανδρική Χορωδία της ΕΡΤ, κορυφαία μουσικά σύνολα της χώρας, υψηλών στάνταρτ και προδιαγραφών, αν σκεφθούμε ότι διευθυντές της Ορχήστρας της ΕΡΤ- από το 1938 που ιδρύθηκε- έχουν, ανάμεσα στους άλλους, διατελέσει μουσικοί του επιπέδου των Γ. Λυκούδη, Αντίοχου Ευαγγελάτου, Μ. Καρύδη, Ανδρέα Πυλαρινού και σήμερα του Αναστασίου Συμεωνίδη, ενώ έχει γνωρίσει και μαέστρους διεθνούς φήμης, όπως τον Μανόλη Καλομοίρη, τον Διονύση Λαυράγκα, τον Δημήτρη Μητρόπουλο, τον Μ. Καρύδη, τον Γεχούντι Μενουχίν, τους Λογιάδη, Φιδετζή, Συμεωνίδη, Χωραφά και τον Ανδρέα Τσελίκα, που είχε και τη διεύθυνση της προχθεσινής συναυλίας.

   Σπάνια το Ρέθυμνο έχει την τύχη να παρακολουθεί μουσικά σχήματα αυτού το επιπέδου, δεδομένου ότι ήλθαν από την πρωτεύουσα για την εν λόγω συναυλία των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ πάνω από 45 άτομα- Χορωδία και Ορχήστρα μαζί- για να πάρουν μέρος σε αυτήν την εκπληκτικά μοναδική στιγμή, χωρίς αμοιβή, εθελοντές, σε μια πολύ μεγάλη γιορτή, που καιρό τώρα καλά κρατεί στο Ρέθυμνο, προκειμένου να τιμήσει τα 150 χρόνια από την Αρκαδική Εθελοθυσία.

   Την παρουσία αυτή, σήμερα, στα 150 χρόνια της Αρκαδικής Εθελοθυσίας, θα μπορούσα να τη συγκρίνω μόνο με την άλλη μεγάλη παρουσία στην πόλη μας του Εθνικού Θεάτρου Ελλάδος στα 100 χρόνια (1966), τότε, με το έργο «Ηφαίστειο» του Παντελή Πρεβελάκη, που είχα την τύχη, δεκαεξάχρονος μαθητής να παρακολουθήσω, στην αυλή του 1ου Δημοτικού Σχολείου, με τους Αλέξη Μινωτή και την Κατίνα Παξινού, αλλά και τον ίδιο τον συγγραφέα, που, όπως και τώρα ο εκλεκτός μουσικοσυνθέτης, Γιώργος Κουμεντάκης- μεγάλα τέκνα και οι δύο του Ρεθύμνου- προλόγισε το έργο και καταχειροκροτήθηκε από το φιλοθεάμον ρεθεμνιώτικο κοινό.

   Ο διακεκριμένος Ρεθεμνιώτης μουσικοσυνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης, προλογίζοντας τη μουσική αυτήν εκδήλωση, τόνισε με έμφαση ότι είναι ξεχωριστή, γιατί, εκτός της προσημειωθείσας συμμετοχής των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ, θα παρουσιάζονταν συνθέσεις ξεχασμένων Ελλήνων δημιουργών, όπως του Γεωργίου Λαμπίρη και του Γιώργου Καζάσογλου, που έγραψαν έργα για το Αρκάδι, και, δυστυχώς, ξεχάστηκαν παντελώς, καθώς και οι ίδιοι οι δημιουργοί τους! Οπότε, η συναυλία αυτή υπήρξε για όλους μας διπλά χρήσιμη^. για, μια αναβίωση, αφενός, επί της ουσίας και αφ' ετέρου, όπως, επίσης, τόνισε ο Γιώργος Κουμεντάκης, για να αγγίξει το συναίσθημα και να ανοίξει τους κρουνούς της καρδιάς και της αγάπης όλων όσων την παρακολούθησαν στο γεγονός και στις ψυχές εκείνων που τιμούσε.

   Και συνεχίζουμε για την ιστορία του μεγάλου αυτού μουσικού γεγονότος της πόλης μας. Ο Γεώργιος Λαμπίρης (1833- 1889), γνήσια καλλιτεχνική φύση του 19ου αιώνα, τον αμέσως επόμενο, κιόλας, χρόνο (1867), συγκινημένος, προφανώς, από τη μεγάλη των Αρκαδιωτών εθελοθυσία (όπως και οι Φαναριώτες ποιητές της ίδιας εποχής), έγραψε «Το Αρκάδι», ένα δυναμικό εμβατήριο, για πνευστά και έγχορδα, σε σύνθεση του επικού ποιητή του Αρματολισμού, Αριστοτέλη Βαλαωρίτη.

   Παρόμοια, στη συναυλία του Σαββάτου, προτάθηκε, από τα εκατόχρονα της Θυσίας του Αρκαδίου, και το «Λυρικό τρίπτυχο για το Αρκάδι» (1966), του Γεωργίου Καζάσογλου (1908- 1984), που τον καιρό εκείνο (1966) χρημάτισε καθηγητής μουσικής, εδώ, στο Ρέθυμνο. Ο Καζάσογλου δεν αρκούνταν στη σχολική διδασκαλία. Ο απώτερος στόχος του ήταν η δημιουργία μουσικής δραστηριότητας στις πόλεις όπου θήτευε, κάθε φορά, ως καθηγητής. Διοργάνωνε συχνά σεμινάρια, διαλέξεις και συναυλίες, αρθρογραφούσε σε τοπικές εφημερίδες, ίδρυε χορωδίες. Το «Λυρικό Τρίπτυχο για το Αρκάδι» του Καζάσογλου είναι, λέγεται, το καλύτερο έργο του και, πιθανόν, το αρτιότερο, συνθετικά, για μεγάλη ορχήστρα και αποτελείται από τρία μέρη, βασισμένα στις κρητικές μελωδίες «Πότε θα κάνει ξαστεριά» και «Μα ήντα 'χετε γυρού- γυρού κι είναι βαριά η καρδιά σας», ενώ στο τελευταίο μέρος, ακούγεται, αποσπασματικά, και η δεύτερη στροφή του «Εθνικού Ύμνου». Και όμως το έργο αυτό, όπως και το προηγούμενο, του Λαμπίρη, ξεχάστηκαν παντελώς!

   Ακολούθησε, σε μεταγραφή για κουαρτέτο εγχόρδων από τον Νίκο Σκαλκώτα, ο πασίγνωστος «Γερο- Δήμος» (1859), του Παύλου Καρρέρ (1829-1896), του δημοφιλέστερου Έλληνα μουσουργού του 19ου αιώνα, σε ποίηση, και πάλι, Αριστοτέλη Βαλαωρίτη. Πρόκειται για την εμβληματικότερη μελωδία όλης της ελληνικής μουσικής, ένα «λόγιο» - και όχι «δημοτικό'' ή ''δημώδες'', όπως πολλοί νομίζουν - τραγούδι.

   Του Πέτρου Πετρίδη (1892- 1977)- Έλληνα μουσικοσυνθέτη από τους πρωτεργάτες και επιφανέστερους εκπροσώπους της «Ελληνικής Εθνικής Σχολής»- παρουσιάστηκε, στη συνέχεια, το «Χριστός Ανέστη» (1941-43), χορικό και παραλλαγή για ορχήστρα εγχόρδων, έργο βασισμένο στην πασίγνωστη βυζαντινή μελωδία, που έδεσε, θεωρώ, αρμονικά και συνολικά τη μουσική με την αναστάσιμη χαρά, μετουσιώνοντας- και σε αυτό πρωταγωνίστησαν, βασικά, τα πρώτα και δεύτερα βιολιά της Ορχήστρας- όλη την ελπίδα στην ανάσταση των ψυχών και των νεκρών ηρώων του Αρκαδίου.

   Και βέβαια από μια τέτοια μουσική γιορτή δεν θα μπορούσε να λείπει η μουσική του Νίκου Σκαλκώτα (1904- 1949) και μάλιστα η πιο γνωστή σύνθεσή του, οι «36 ελληνικοί χοροί για Ορχήστρα» (1934- 1936), με την οποία ο Σκαλκώτας επεδίωκε να συλλάβει την ουσία της εθνικής μας κληρονομιάς. «Οι 36 Ελληνικοί Χοροί» του Σκαλκώτα θα μπορούσαν εύκολα, νομίζω, να γίνουν τόσο αγαπητοί και δημοφιλείς στην Ελλάδα αλλά και το Εξωτερικό, όσο οι «Πολοβτσιανοί Χοροί» του Μποροντίν ή οι «Σλαβονικοί Χοροί» του Ντβόρζακ. Ακούστηκαν: 1. ο Νησιώτικος (σειρά ΙΙ, αρ. 4α βασισμένος στο ριζίτικο: Μια Μυλοποταμίτισσα) (1936) 2. ο Κρητικός (σειρά Ι, αρ. 5, βασισμένος στον πεντοζάλη: Άλλο χορό δεν χαίρομαι) (1935) και 3. ο Κρητικός (σειρά Ι, αρ. 2, βασισμένος στον πεντοζάλη: Μες του Μαγιού της Μυρωδιές) (1933), κομμάτια όλα τους εύθυμα, μέσα από τα ευέλικτα βιολιά και ρωμαλέα και στιβαρά μέσα από τα ρυθμικά ηχήματα των κοντραμπάσσων.

   Η μουσική, όμως, αρχίζει εκεί όπου τελειώνουν τα λόγια και η πραγματικότητα. Έτσι, όλα αυτά τα ωραία που μέχρι τώρα έχουμε παρουσιάσει, πραγματικά επιστέφθηκαν επιτυχώς και αναδείχθηκαν στον ύψιστο βαθμό μέσα από αυτό που όλες αυτές τις μέρες πραγματικά ταυτίσαμε τον εαυτό μας, μέσα από αυτό που όλοι μας ζούμε πνευματικά, ψυχικά, αισθητικά και συναισθηματικά με τους ανθρώπους εκείνους που ο τρόπος ζωής τους, μέσα σε μια στιγμή, διαφοροποιήθηκε τόσο ριζικά από τον δικό μας, με τους ήρωες του Αρκαδικού Δράματος. Και στην ανάδειξη αυτή καθοριστική, ομολογουμένως, υπήρξε η συμβολή του τελευταίου έργου του Προγράμματος της εν λόγω συναυλίας, του «Ρέκβιεμ για 964 Ψυχές» του Γιώργου Κουμεντάκη, ενός έργου συμβολικού, που μιλά για τον άνθρωπο με έναν άλλο, δικό του τρόπο, ζωντανεύοντας την χωρίς όρια αγάπη που κατακλύζει την ψυχή, ωθώντας την σε σπουδαίες και τιτάνιες πράξεις, όπως αυτήν της Εθελοθυσίας.

   Το έργο το νιώθεις μέσα σου στενά συνυφασμένο με τον θάνατο, έτσι όπως ξεκινά με τα έγχορδα να κινούνται, από τα πρώτα, κιόλας, μέτρα του κομματιού, αργά, βαριά και δύσθυμα. Και αυτό, ακριβώς («Νεκρώσιμη Τελετή»), σημαίνει ο όρος Ρέκβιεμδιεθνώς στον χώρο της μουσικής, (από την παρακλητική φράση: «Requiem aeternam dona eis Domine» = Ανάπαυσιν αιώνιον δος αυτοίς Κύριε). Όμως, να που σύντομα νιώθεις, μέσα από τον θάνατο που το έργο ερμηνεύει τόσο ζωντανά και παραστατικά, να ξεπηδούν πλούσιες ηλιακτίδες φωτός και να ξεχύνονται αναλαμπές χαράς και ελπίδας μέσα από τα πρώτα βιολιά και τις πλούσιες εξάρσεις και κορυφώσεις της εξαίρετης υψιφώνου Μυρσίνης Μαργαρίτη και της ανδρικής Χορωδίας της ΕΡΤ, ενώ ουράνια διάσταση προσελάμβανε και η αίσθηση που σου δημιουργούσε το αρμονικό «πάντρεμα» της Χορωδίας με τα κλαρινέτα και το γλυκό ηχόχρωμα των τρομπονιών. Η καθαρότητα και η ακρίβεια των διατυπώσεων ανέδειξαν, περαιτέρω, την ποιότητα της μουσικής. Το πάθος εναλλασσόταν με τη λεπτότητα και η δύναμη με την τρυφερότητα της ψυχής, ενώ η ευγένεια των μελωδιών και η συναισθηματική φόρτιση της μουσικής πρόβαλαν, κυρίως, λόγω του εξαιρετικού ελέγχου της δυναμικής. Ιδιαίτερα εντυπωσιακός και «ηχηρός» και ο επίλογος, το grand finale του έργου, με τη διαβαθμισμένη εκείνη «αποκορύφωση» της «εκκωφαντικής» σιγής της σοπράνο, της Χορωδίας και των μουσικών οργάνων της Ορχήστρας.

   Οι εκτελεστές αποδείχτηκαν άριστα εξοικειωμένοι με το πνεύμα της συγκεκριμένης μουσικής κουλτούρας. Η ποιότητα, γενικά, των ερμηνειών υπήρξε πρωτόφαντη για τον τόπο μας, μοναδικά εξαιρετική και δυναμική. Όλοι τους, συνολικά, υπήρξαν θυελλώδεις και άκρως ποιητικοί, με αέρινη δεξιοτεχνία, σαφήνεια, πλαστικότητα, άνεση, ευελιξία και διακρίθηκαν πλούσια για τη λεπτομερή επεξεργασία των φράσεων της μουσικής. Γι' αυτό και ερμήνευσαν τα έργα με μοναδική τέχνη και ποιότητα, που πραγματικά συνάρπασε το κοινό και διασφάλισε την ποιότητα τού αποτελέσματος. Τα θερμά μου συγχαρητήρια σε όλους και μάλιστα στον αγαπητό του Ρεθύμνου, τον φίλο Γιώργο Κουμεντάκη.

Δημοσιεύθηκε στα «Ρεθεμνιώτικα Νέα»

Εντυπωσιακή σε κατανυκτικό κλίμα

η συναυλία του Γιώργου Κουμεντάκη

από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ

   Εντυπωσίασε η συναυλία με τίτλο "Ρέκβιεμ για 964 ψυχές" που πραγματοποιήθηκε το βράδυ του Σαββάτου στο Ρέθυμνο και ήταν αφιερωμένη στην επέτειο των 150 χρόνων απο το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου.

   Από νωρίς η αίθουσα "Παντελής Πρεβελάκης" του Ωδείου ήταν κατάμεστη και πολύς ήταν ο κόσμος, που περίμενε για να μπει και να απολαύσει την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα και τη Χορωδία της ΕΡΤ με σολίστ τη σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη σε μουσική διεύθυνση Ανδρέας Τσέλικα που ερμήνευσαν έργα των Γεωργίου Λαμπίρη, Παύλου Καρρερ, Νίκου Σκαλκώτα, Γεωργίου Καζάσογλου, Πέτρου Πετρίδη και το Requiem του Γιώργου Κουμεντάκη.

   Ο ρεθυμνιώτης δημιουργός, Γιώργος Κουμεντάκης συγκινημένος μίλησε για την συναυλία που ήταν αφιερωμένη στις 964 ψυχές που χάθηκαν στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου με μόνο σκοπό την ελευθερία και όχι την υποδούλωση στους Τούρκους κατακτητές που πολιορκούσαν το μοναστήρι.

   Ήταν τόσο μεγάλο το ενδιαφέρον γι' αυτή τη μοναδική βραδιά, που πολύς κόσμος μεταφέρθηκε στην διπλανή αίθουσα, στο Σπίτι του Πολιτισμού, όπου αναμεταδιδόταν η συναυλία σε video wall.

Δημοσιεύθηκε στo «www.goodnet.gr»

Μια βραδιά μνήμης και σεβασμού

Συντάκτης: ΙΩΑΝΝΑ ΦΩΤΙΑΔΗ

   «Η αγάπη είναι αργή και όταν φτάνει δεν μιλάει, μόνο φιλάει και ξαναζωντανεύει τον νεκρό». Με την πεποίθηση ότι η αγάπη έχει τόση δύναμη, που μπορεί να νικήσει τη θνητότητα και να σπάσει το φράγμα του χρόνου, οι Ρεθυμνιώτες με μια συναυλία στο κατάμεστο Ωδείο της πόλης τίμησαν τους 964 ήρωες του Ολοκαυτώματος της Μονής Αρκαδίου. «Η σημερινή συναυλία έχει τη σημασία ενός μνημοσύνου», σημείωσε στην εισαγωγική ομιλία του ο συνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης, που έχει μελοποιήσει τους στίχους του Δ. Καπετανάκη, συνθέτοντας το «Requiem για 964 ψυχές». «Οι τέχνες και ειδικά η μουσική είναι σε θέση να επαναπροσδιορίζουν τη σπουδαιότητα του γεγονότος, χωρίς εθνικιστικούς ή άλλους χρωματισμούς», προσέθεσε με νόημα ο Ρεθυμνιώτης συνθέτης και υπεύθυνος του καλλιτεχνικού προγραμματισμού της Εναλλακτικής Σκηνής της Ελληνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ, ενώπιον του δημάρχου της πόλης Γιώργου Μαρινάκη, του Mητροπολίτη Ρεθύμνης και Μυλοποτάμου Ευγένιου, του υπουργού Υγείας Ανδρέα Ξανθού και της βουλευτού της Ν.Δ., κ. Ολγας Κεφαλογιάννη, που έδωσαν το «παρών» το βράδυ του Σαββάτου στην ιστορικής σημασίας εκδήλωση, με την οποία ξεκίνησαν οι εορτασμοί για τα 150 χρόνια από το Ολοκαύτωμα – η επέτειος είναι σήμερα.

   «Το Αρκάδι ήταν μια σημαντική ιστορική στιγμή, κατά την οποία συντονίστηκε ο ανθρώπινος πυρήνας με μια μεγάλη ιδέα», σχολίασε στην «Κ» ο συνθέτης, «άπαξ και δεν δόθηκε στους ανθρώπους η δυνατότητα της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας έφτασαν στο σημείο να αποφασίσουν να αφαιρέσουν την ίδια τους τη ζωή». Οι στίχοι μιλούν για τη φθορά και την αναγέννηση, την ακριβή έννοια της Ανάστασης. «Με ελκύει πολύ η ιδέα ότι παρόν, παρελθόν και μέλλον επικοινωνούν», σημείωσε ο κ. Κουμεντάκης. Κάτι ανάλογο συνέβη και με το Requiem, ο θεματικός άξονας του οποίου ήλθε από το παρελθόν, η σύνθεση έγινε προ 20ετίας, ενώ τώρα προσαρμόστηκε για την επέτειο του Ολοκαυτώματος και δεν αποκλείεται μελλοντικά να το παρακολουθήσουμε στο θέατρο. «Το έργο έχει αποκτήσει πλέον τη δική του δυναμική, δεν με έχει πλέον ανάγκη», τόνισε με ικανοποίηση ο συνθέτης από το Ωδείο του Ρεθύμνου, όπου ξεκίνησε ως παιδί να μαθαίνει μουσική.

   Με το Requiem, το οποίο απογείωσε ερμηνευτικά η σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη, κορυφώθηκε η συναυλία. Η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της ΕΡΤ που είχε μεταβεί στην Κρήτη, υπό την καθοδήγηση του μαέστρου Ανδρέα Τσελίκα, είχε προηγουμένως ερμηνεύσει σειρά έργων τα οποία έχουν ως πηγή έμπνευσης το Ολοκαύτωμα και έχουν γραφτεί στη διάρκεια των 150 ετών που μεσολάβησαν. Ο μουσικολόγος Γιάννης Σαμπροβαλάκης επιμελήθηκε το πρόγραμμα, που περιελάμβανε έργα των Γ. Λαμπίρη, Π. Καρρέρ, Ν. Σκαλκώτα, Γ. Καζάσογλου και Π. Πετρίδη, που υμνούσαν την αυτοθυσία των Κρητικών.

   Το Ολοκαύτωμα φαίνεται ότι συντάραξε συγχρόνους και μεταγενέστερους, εντός και εκτός συνόρων. Η στάση του ξένου Τύπου αρχικά ήταν αρνητική έναντι της «κατάληψης» που είχε προηγηθεί από τους Κρήτες στο Αρκάδι, όπως παρουσίασαν σε εκδήλωση οι Ιδιοκτήτες Κέντρων Ξένων Γλωσσών. Επανέρχονταν, βέβαια, συχνά με δημοσιεύματα στην Επανάσταση της Κρήτης (τότε Κάντια), καθώς το θέμα «πουλούσε», ενώ πολλές αγγλόφωνες εφημερίδες διέθεταν ακόμα και ανταποκριτές στο νησί. Αναπαρήγαγαν, ωστόσο, εν πολλοίς το αφήγημα των Τούρκων –τα «δελτία Τύπου» της εποχής– περιγράφοντας τη Μονή ως ένα «λημέρι κλεφτών που έχει πάψει προ πολλού να είναι χώρος λατρείας». Οι Γάλλοι πίεζαν την Υψηλή Πύλη να βρει μια συμβιβαστική λύση. Ευτυχώς, για τους επαναστατημένους Κρητικούς οι φωνές των Φιλελλήνων ήταν ηχηρές και συνετέλεσαν μαζί με τη θυσία των Κρητικών στην αντιστροφή του κλίματος. Για τους 964 ανθρώπους, βέβαια, που είχαν οχυρωθεί στη Μονή ήταν πλέον αργά. Οπως λιτά το διατυπώνει ο ποιητής: «Ο χτύπος αυτός σημαίνει θάνατο. Τον είχα ακούσει άλλη μία φορά πριν, καθώς αγωνιζόμουν να θυμηθώ ένα, μονάχα ένα πράγμα που φώναζα στον πυρετό μου για βοήθεια, βοήθεια»..

Δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή»