Πριν προχωρήσουμε στην παρουσίαση του τελευταίου τεύχους 34 (2015-2016), επιβάλλεται να αιτιολογήσουμε την ένταξη της φωτομηχανικής επανέκδοσης, των δύο τόμων από το πρωτότυπο της Χριστιανικής Κρήτης στη σειρά της Νέας Χριστιανικής Κρήτης. Αυτό έγινε, γιατί η αρχική έκδοσή τους, αν και εξακολουθεί να αποτελεί σπουδαία πηγή, κυρίως για την έρευνα και μελέτη της ιστορίας της Εκκλησίας της Κρήτης, σήμερα είναι εξαιρετικά δυσεύρετη. Οι ελάχιστες αλλαγές και προσθήκες, ιδιαίτερα οι πίνακες λέξεων, πραγμάτων και ονομάτων, κάνουν χρηστικότερο το έργο.

   Το πρόσφατο τεύχος, αφιέρωμα στα 150 χρόνια από το ολοκαύτωμα της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, περιλαμβάνει δύο επίκαιρες μελέτες: της Ντενίζ-Χλόης Αλεβίζου, «Στον απόηχο του ολοκαυτώματος: Τα έργα του τέμπλου του καθολικού της Ιεράς Μονής Αρκαδίου» και του Κλεόνικου Σταυριδάκη, «Οι δρόμοι και ο πολιτισμός του νερού στο Αρκάδι». Νέα Χριστιανική Κρήτη 34 (2015-2016), 15-133 και 135-228 αντίστοιχα.

   Στην πρώτη μελέτη, η Ντενίζ-Χλόη Αλεβίζου, «στον απόηχο του Ολοκαυτώματος», παρουσιάζει «τα έργα του τέμπλου του καθολικού της Ιεράς Μονής Αρκαδίου». Αυτή η μελέτη αποτελεί εμπλουτισμένη μορφή, με νέες εκτενείς αναλύσεις, διορθώσεις και σημαντικές προσθήκες της πρώτης ανάλυσης των έργων του τέμπλου της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, με τίτλο, «Το τέμπλο του καθολικού της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, «μερίμνη και κατά σχέδιον» Διονυσίου Καστρινογιαννάκη, Επισκόπου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου». Νέα Χριστιανική Κρήτη 32 (2013), 245-299. Πρακτικά της επιστημονικής ημερίδας «Μονή Αρκαδίου: Οι εργασίες αποκατάστασης ενός μνημείου», από την ίδια.

   Σύμφωνα με τις υπάρχουσες προσιτές πηγές, το πρώτο τέμπλο του δίκλιτου καθολικού της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, έργο, πιθανότατα, της ηγουμενίας Γαβριήλ Μαρινάκη (1856-1866), δέχτηκε αλλεπάλληλες βεβηλώσεις από τους Τούρκους μέχρι που καταστράφηκε σχεδόν εντελώς στις 9 Νοεμβρίου 1866. Αντικαταστάθηκε μόλις το 1902, «μερίμνη και κατά σχέδιον» του τότε Επισκόπου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Διονυσίου Καστρινογιαννάκη, από ξύλο κυπαρίσσου. Ο ίδιος συνέβαλε και ως ζωγράφος με τα έργα του, κυρίως εικόνες, στον στολισμό του νέου τέμπλου. Το τέμπλο που σώζεται σήμερα, έργο του ξυλογλύπτη Αργυρίου Καβρουλάκη και Υιών, ανατέθηκε αφού είχαν μετρηθεί οι διαστάσεις των εικόνων και είχαν αποσπαστεί, ενώ το ίδιο το ξυλόγλυπτο τέμπλο είχε κατατμηθεί. Με αυτά τα δεδομένα, το νεότερο τέμπλο έλαβε τη μορφή της αντικατάστασής του το 1976, και, σε μεγάλο μέρος του, πολλά έργα της προγενέστερης περιόδου, του Αντωνίου Βεβελάκη, του Ιω. Ιω. Σταθάκη και του οικείου Επισκόπου.

   Έτσι, το τέμπλο παρέμεινε συνδεδεμένο με την ισχυρή προσωπικότητα ενός ιεράρχη [βλ. Μιχάλη Τρούλη, «Διονύσιος Καστρινογιαννάκης, Επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου» Νέα Χριστιανική Κρήτη 33 (2014), 10-19], ο οποίος διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στις πολιτικο-θρησκευτικές εξελίξεις του τόπου, κυρίως την περίοδο (1896-1910). Για εκείνον, η Μονή Αρκαδίου και το ηρωικό ολοκαύτωμά της υπήρξαν κεντρικής σημασίας «στάσεις», και επέλεξε, συνειδητά και προγραμματικά, «λόγω και έργω», με τους λόγους και τα έργα του, να αξιοποιήσει πολύπλευρα τον συμβολισμό τους και τη δύναμη της ιδέας που αντιπροσώπευαν πλέον στη δική τους εποχή. Λόγος και ζωγραφική αποτέλεσαν μαζί τα δύο «όπλα της ειρήνης» που αξιοποίησε ο μαχητικός ιεράρχης για να επιτύχει τους στόχους του. Η άνεση στην επικοινωνία και με τους δύο τρόπους, τον λόγο και την εικόνα, του έδινε τη δύναμη να μεταφέρει μηνύματα στους απλούς ανθρώπους, στην τοπική εξουσία, στους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων, στους λόγιους, στους γνώστες και μη της τέχνης της Δύσης και της Ανατολής. Τα 30 έργα του στο τέμπλο δεν ήταν λίγα...

   Στη δεύτερη μελέτη, ο Κλεόνικος Σταυριδάκης παρουσιάζει «τους δρόμους και τον πολιτισμό του νερού στο Αρκάδι», ως προδημοσίευση από το βιβλίο του, Μονή Αρκαδίου. Νέες σελίδες στην ιστορική τοπογραφία, δίγλωσση παράλληλη έκδοση στα ελληνικά και στα αγγλικά, όπου αποδεικνύεται πως «ιστορία χωρίς γνώση της τοπογραφίας δεν γράφεται». «Οι δρόμοι και ο πολιτισμός του νερού στο Αρκάδι» αναδεικνύουν την τοπική σημασία αυτού του αγαθού στο άνυδρο οροπέδιο του Αρκαδίου, όπου δεν υπήρχε καμιά πηγή, αλλά και τις αγωνιώδεις προσπάθειες των μοναχών να βρουν εναλλακτικές λύσεις και να αποθηκεύσουν με ασφάλεια επαρκείς ποσότητες νερού για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Όλα τα απλά μνημειακά κτίσματα που συνδέονται με το νερό: οι νερόμυλοι, τα νταμπακαριά, οι γέφυρες, οι δεξαμενές, οι κρήνες, τα πηγάδια και οι πέτρινες γούρνες, που για αιώνες βοήθησαν στην επιβίωση της Μονής, αποτελούν σήμερα δρόμους αναφοράς στην ιστορική και πολιτισμική μνήμη. Το πιο σημαντικό στην προσπάθεια αυτή είναι ο εντοπισμός, ο καθαρισμός και ο ευπρεπισμός όλων των παραπάνω μνημειακών κτισμάτων, εργασία κοπιαστική, αλλά αναγκαία για την πρόσβαση, την ανάδειξη και την προβολή τους. Αυτό κι αν αποτελεί «δρόμο πολιτισμού».

   Οι δύο μελέτες συνοδεύονται από (49+157) 206 έγχρωμες εικόνες, που μπορούν να πουν στον αναγνώστη πολύ περισσότερα...

   Στο παράρτημα του τεύχους φιλοξενούνται και οι εργασίες:

• Λιάννας Σουβαλτζή, «Ο Όσιος Σισώης, ο Μεγάλος ασκητής της ερήμου της Νιτρίας». Παρουσιάζονται: η έρημος της Νιτρίας, ο βίος του Οσίου Σισώη, ο όσιος στον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και οι τοιχογραφίες του οσίου.

• Μανόλη Α. Βουρλιώτη, «Δάσκαλοι από την Κρήτη στο ελληνικό κράτος (1828-1840)». Παρουσιάζονται οι δάσκαλοι από την Κρήτη που κάποια στιγμή, κατά την περίοδο αυτή, εργάστηκαν στην Ελλάδα... Οι περισσότεροι παρέμεναν άγνωστοι...

• Βιβλιογραφικά σημειώματα, και το

• Μήνυμα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας Προς τον Ορθόδοξο λαό και κάθε άνθρωπο καλής θέλησης.

   Άφησα στο τέλος το

• Προλόγισμα του Μητροπολίτη μας, επίκαιρο, όπως πάντα, και τη δική μου αναφορά.

• Στα 150 χρόνια από το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου (1866-2016): Δύο νέες προσεγγίσεις στον περιβάλλοντα χώρο και στο τέμπλο του καθολικού του.

   Η Νέα Χριστιανική Κρήτη, από το τεύχος 33 (2014) εντάχθηκε στις εκδόσεις του Επισήμου Δελτίου της Εκκλησίας Κρήτης"ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ" και διατίθεται δωρεάν.

   Αποτελεί εξαιρετική τιμή για μένα, που ο Επίσκοπός μας μου ανέθεσε την ευθύνη σύνταξης αυτής της τόσο σημαντικής περιοδικής έκδοσης της Μητρόπολης.

Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ»