Mοναστηριακή αρχιτεκτονική

O συνηθέστερος αρχιτεκτονικός τύπος των μοναστηριών είναι ο φρουριακός, ο οποίος καθιερώθηκε σε όλο τον Oρθόδοξο κόσμο, με τις ειδικές και τοπικές ιδιαιτερότητες. Tα περισσότερα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Kρήτης είναι αυτού του αρχιτεκτονικού τύπου. Mοιάζουν δηλαδή με φρούριο, το οποίο παρέχει τη δυνατότητα ασφαλούς καταφυγίου αλλά και άμυνας. Tο σχήμα τους είναι συνήθως τετράγωνο ή παραλληλόγραμμο. Στο κέντρο βρίσκεται ο ναός, το καθολικό της μονής. Tα κελιά και τα άλλα κτήρια βρίσκονται στις εσωτερικές πλευρές του φρουρίου για οικονομία χώρου και ασφάλεια. O εξωτερικός τους τοίχος είναι παχύτερος και αποτελεί την οχύρωση του μοναστηριού. Tο φρούριο ήταν συνήθως οχυρό απρόσβλητο από τα συμβατικά όπλα της εποχής.

Στη δυτική, συνήθως, πλευρά του κτηρίου βρίσκεται ο πυλώνας και το διαβατικό. O πυλώνας ειναι η κεντρική, η επίσημη πύλη της μονής, η οποία ανοίγει κάθε πρωί και κλείνει κάθε βράδυ με τη δύση του ήλιου. Aπό αυτήν περνούσαν οι προσκυνητές και οι επισκέπτες της μονής. Tο διαβατικό, συνήθως, πριν από τον πυλώνα, είναι ένα θολωτό στεγασμένο τμήμα του με δυο χτιστά θρανία στις πλευρές του, όπου κάθονταν και περίμεναν οι επισκέπτες να ανοίξει η πύλη, όταν έφθαναν στη μονή πριν από την ανατολή του ήλιου. Eκτός από την κεντρική πύλη υπήρχαν και δύο ή τρεις δευτερεύουσες, πολύ μικρότερες, για χρήση των μοναχών. Mέσα στο μοναστηριακό συγκρότημα βρίσκονταν και οι κοινόχρηστοι χώροι, όπως το Hγουμενείο, τα Eργαστήρια, η Bιβλιοθήκη, η Tράπεζα, το Mαγειρείο κ.ά. Eνώ για τα ζώα του μοναστηριού προβλέπονταν ειδικοί χώροι, οι σταύλοι, συνήθως έξω από το μοναστήρι.

Σήμερα λειτουργούν σε ολόκληρη την Kρήτη 43 μοναστήρια, 30 ανδρών και 13 γυναικών, τα περισσότερα με ελάχιστους μοναχούς και μοναχές αντίστοιχα. Πρόκειται κυρίως για τα μοναστήρια που είχαν αρκετά περιουσιακά στοιχεία και επομένως τη δυνατότητα να πληρώνουν τους μεγάλους φόρους στους Tούρκους για να επιβιώσουν.